راهنمای‌کامل تغذیه در بیماری کلیه|برنامه غذایی بیماران کلیوی
تغذیه در بیماری کلیه یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان و کنترل این بیماری است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با مشکلات کلیوی روبرو هستید، دانستن اصول ساده ولی مؤثر تغذیه می‌تواند تاثیر زیادی در سلامت کلیه‌ها داشته باشد. در این راهنما، همه چیز را درباره تغذیه در بیماری کلیه مثل محدودیت‌های غذایی، کنترل پتاسیم، فسفر، پروتئین و پاسخ به سوالات رایج یاد می‌گیرید.
مطالب اصلی
🥦تغذیه کلی بیماران کلیه 🧂چرا سدیم به کلیه فشار وارد میکند؟ 🍗خوردن پروتئین زیاد خوبه یا بد؟ ❤️تاثیر پتاسیم روی قلب بیماران 🦴فسفر و آسیب به استخوان بیماران 💧مصرف مایعات؛ خطر یا نیاز؟ ❓سوالات پرتکرار بیماران کلیوی ⚠️اشتباه نکنیدسنگ کلیه، بیماری مزمن کلیه و سندرم نفروتیک
🪨سنگ کلیه و بیماری مزمن کلیه 🩺سندرم نفروتیک 💊تداخل غذا و داروبه طور کلی تغذیه در بیماری کلیه چگونه باید باشد؟
در بیماری های کلیوی، کلیه‌ها آسیب دیده و ضعیف شدن و در نتیجه نمیتوانند به‌خوبی سدیم، پتاسیم، فسفر، پروتئین و مایعات اضافی را دفع کنند.
برای جلوگیری از آسیب بیشتر، بیماران باید مصرف این مواد را به دقت محاسبه و کنترل کنند.
پس رژیم غذایی مناسب برای بیماران مختلف کلیوی در حالت کلی شامل سدیم و پتاسیم کم، پروتئین کنترل‌شده، فسفر محدود و مدیریت دقیق مایعات است.
چرا سدیم به کلیه ها فشار زیادی وارد میکند؟
نمک مثل آهنربا عمل میکنه، آب رو توی بدن نگه می‌داره و باعث بالا رفتن فشار خون میشه. این فشار بالا مثل یه شلنگ پرفشار آب، به رگ‌های نازک کلیه ضربه می‌زنه.
مثل چی؟
مثل وقتی که یه لوله آب نازک رو به یه پمپ قوی وصل کنیم. با فشار بالا، لوله یا می‌ترکه یا سوراخ میشه. رگ‌های کلیه هم همینن.
○خب در این بیماران بدلیل اینکه کلیه ضعیف هست و نمی‌تواند بخوبی سدیم را دفع کند-> مقدار سدیم خون بالا میره–>فشارخون بالا–>آسیب بیشتر به کلیه
دقت کنین فقط کنترل نمک کافی نیست! بلکه میوه‌ها و سبزیجات و لبنیات و گوشت‌ها و… هم حاوی سدیم هستند و باید میزان سدیم در رژیم‌مان به دقت محاسبه و کنترل کنیم
پروتئین زیاد = کار کشیدن بیش ازحد از کلیه= فرسودگی کلیه
بدن ما بعد از مصرف پروتئین، مواد زائدی تولید میکنه که باید از طریق کلیه دفع بشن. وقتی پروتئین زیاد بخوریم، کلیه‌ها باید بیشتر کار کنن، تا مواد زائد تولید شده رو از بدن دفع کنند.
مثل چی؟
مثل یه موتور که مدام با بار سنگین کار کنه. اگه موتور ضعیف باشه، این بار اضافه باعث داغ کردن و خرابیش میشه.
○ کلیه این بیماران ضعیف و آسیب دیده و در نتیجه پروتئین زیاد خوردن باعث فشار بیشتر و درنتیجه فرسودگی بیشتر کلیه‌شان میشه
چرا پتاسیم بالا به قلب این بیماران آسیب میزند؟
کلیه سالم پتاسیم اضافی رو از طریق ادرار دفع میکند و در نتیجه مقدار پتاسیم در خون نرمال هست
ولی در کلیه این بیماران بدلیل ضعیف بودن، نمیتوانند بخوبی پتاسیم اضافی رو دفع کند؛ در نتیجه پتاسیم اضافی توی خون می‌مونه و مقدار پتاسیم در خون بالا میرود
این پتاسیم اضافی ، سیگنال‌های الکتریکی قلب رو به‌هم می‌زنه. ممکنه قلب تند یا کند بزنه یا حتی ایست کنه.
مثل چی؟
قلب رو مثل یه موتور الکتریکی در نظر بگیر. برای اینکه خوب کار کنه، برق باید با ولتاژ مشخص و ثابت بهش برسه. حالا اگه این برق (پتاسیم) خیلی زیاد بشه، اون موتور یا بد کار میکنه یا می‌سوزه. قلب هم همینطوره؛ پتاسیم بالا میتونه مثل یه شوک الکتریکی خطرناک باشه که نظم تپش قلب رو به‌هم می‌زنه.
چرا فسفر بالا به استخوان این بیماران آسیب میزند؟
کلیه سالم فسفر اضافی رو از طریق ادرار دفع میکند و در نتیجه مقدار فسفر در خون نرمال می‌مونه.
ولی در بیماران کلیوی، به خاطر ضعف عملکرد کلیه، دفع فسفر اضافی مختل میشه و سطح فسفر در خون بالا میره.
این فسفر اضافی باعث میشه کلسیم خون پایین بیاد و بدن برای جبران، از استخوان‌ها کلسیم برداشت کنه. در نتیجه استخوان‌ها ضعیف و شکننده میشن و خطر شکستگی زیاد میشه.
مثل چی؟
استخوان‌ها رو مثل اسکلت یه ساختمون فرض کن. حالا تصور کن فسفر بالا مثل موریانه به جون این اسکلت بیفته و کم‌کم ستون‌های ساختمون رو بخوره. اولش شاید چیزی معلوم نشه، ولی یهو با یه فشار یا ضربه کوچیک ساختمون میریزه. استخوان‌های بدن هم توی این وضعیت همین خطر رو دارن.
چرا مایعات زیاد میتونه خطرناک باشه؟!
کلیه سالم اضافه مایعات بدن رو از طریق ادرار دفع میکنه و تعادل آب در بدن رو حفظ میکنه.
اما در بیماران کلیوی، به خاطر ضعف عملکرد کلیه، این دفع به درستی انجام نمی‌شه. آب اضافی در بدن جمع میشه و باعث ورم در پاها، ریه‌ها یا اطراف قلب میشه. نتیجه؟ ورم‌های دردناک، تنگی نفس و فشار روی قلب و کلیه که میتونه خیلی خطرناک بشه.
مثل چی؟
مثل یه مخزن آب که شیر خروجیش بسته باشه. هر چی آب بریزی، فقط توی مخزن جمع میشه. اولش شاید چیز خاصی نبینی، ولی کم‌کم سطح آب بالا میاد، دیواره‌های مخزن تحت فشار قرار میگیرن و در نهایت یا آب از سرریز بیرون میریزه یا مخزن ترکیده و آسیب جدی ایجاد میشه.
بدن هم در این حالت مثل همون مخزن عمل میکنه؛ مایعات اضافی بدون خروج، روی اعضای حیاتی فشار میارن.
سوالات پرتکرار
تغذیه در سندرم نفروتیک
سندرم نفروتیک مانند سایر بیماری‌های کلیوی مثل بیماری مزمن کلیه، نیاز به کنترل دقیق سدیم، پتاسیم، پروتئین، مایعات و فسفر دارد.
علاوه بر این، باید میزان چربی و کالری دریافتی هم مدیریت شود؛
چون سندرم نفروتیک باعث افزایش چربی خون (هایپرلیپیدمی) و خطر اضافه وزن می‌شود،
و کنترل کالری و چربی کمک میکند از این عوارض جلوگیری شود.
تغذیه در سنگ کلیه و بیماری مزمن کلیه
ابتدا مطالب<تغذیه کلی بیماران کلیوی بخونید> و سپس دکمه زیر رو کلیک کنید.
تداخل غذا و دارو
در یه پست جداگانه ۲۰مورد از تداخلات غذا و دارو گفتیم(لینک)
اما اینجا چن تا از موارد مهم رو میگیم.
۱. میوه‌هایی مثل گریپ‌فروت، انار، پرتقال تلخ
با داروهای سرکوب ایمنی تداخل دارن و می‌تونن باعث افزایش خطر مسمومیت دارویی بشن.
جایگزین امن: سیب، پرتقال شیرین
۲. مکمل‌های آهن و کلسیم
جذب برخی داروها رو مختل می‌کنن. بین مصرف دارو و مکمل ۲ ساعت فاصله بذار.
۳. غذاهای پرپتاسیم
مثل موز و سیب‌زمینی می‌تونن خطر هایپرکالمی ایجاد کنن.
۴. مصرف زیاد مغزها و لبنیات پرچرب
ممکنه باعث افزایش فسفر و چربی خون بشه.
۵. داروهای کورتونی
باعث افزایش قند، چربی و پوکی استخوان میشن. تغذیه باید غنی از کلسیم و کم قند باشه.
اشتباه نکنید!
با چند مثال ساده توضیح می‌دهم تا بهتر با اشتباهات رایج تغذیه‌ای در بیماران کلیوی آشنا شوید.
نهار: کباب کوبیده با برنج و سالاد شیرازی (با گوجه زیاد)
چرا بهتر است کمتر مصرف شود؟
در مرحله سوم بیماری کلیه، باید هم مصرف پروتئین، هم فسفر و هم پتاسیم کنترل شود.
کباب کوبیده پروتئین و فسفر زیادی دارد؛ گوجه در سالاد شیرازی هم پتاسیم بالایی دارد. این ترکیب باعث می‌شود بار مواد معدنی که کلیه باید دفع کند، بیشتر شود و به کلیه‌ها فشار وارد شود.
جایگزین بهتر:
به جای کباب کوبیده، می‌توانید از مرغ کبابی کم‌نمک یا تکه‌های فیله مرغ بخارپز استفاده کنید.
برای سالاد، از خیار و کاهو با آب‌لیمو استفاده شود و گوجه را محدود یا حذف کنید.
برنج هم به مقدار کنترل شده و بدون نمک اضافه مصرف شود.
حرف آخر
در بیماران مبتلا به بیماری کلیه، در صورت رعایت نکردن رژیم غذایی، به مرور زمان نه‌تنها آسیب کلیه‌ها پیشرفت میکند، بلکه ممکن است ارگان‌های حیاتی دیگر مانند قلب، استخوان‌ها و رگ‌ها نیز دچار آسیب‌های جدی شوند.
باید بدونیم که تغذیه در بیماری کلیه، مثل یه نسخه‌ی واحد برای همه نیست. هر بیمار شرایط خودش رو داره:
بعضی داروها ممکنه پتاسیم یا فسفر رو تغییر بدن.
مراحل مختلف بیماری، نیازهای متفاوتی ایجاد میکنه.
حتی بیماری‌های همراه مثل دیابت، فشار خون یا آنمی هم تأثیر مستقیم دارن روی اینکه چه چیزی بخوریم و چه چیزی رو نه.
برای همین، شاید دو بیمار با تشخیص مشابه، رژیم‌های کاملاً متفاوتی داشته باشن.
در واقع، وقتی کلیه‌ها آسیب‌دیدن، غذا دیگه فقط «غذا» نیست؛ یه بخش جدی از روند درمانه.
در مقاله بعدی راجب مکمل غذایی که بیماران مزمن کلیه بهتره که مصرف کنند صحبت می‌کنیم.
